De werkgroep Nabije Buren Verre Vrienden organiseerde samen met Stichting Cleopatra en Vredesambassade Amsterdam Noord op donderdag 10 april een debatavond over Egypte.
‘Er is veel onrust in Egypte, met heel ons hart willen we een oplossing voor ons land.’ Met deze wens opent Abier Mahmoud, voorzichter van Stichting Cleopatra het stadsgesprek ‘Egypte, hoe verder in vredesnaam?’. De grote zaal van buurtcentrum De Meeuw in Amsterdam Noord zit vol, Egyptische vrouwen zijn uitgedost in rood, wit, zwart; de kleuren van de Egyptische vlag.
Gespreksleider, Mirjam van Dorssen, medewerker bij Oxfam Novib, zet uiteen waar de avond over zal gaan: ‘We willen de ontwikkelingen in Egypte beter begrijpen, onze zorg en hoop delen. Wat kunnen wij, burgers en politiek, voor Egypte doen?’ Dat deze avond in Amsterdam Noord plaatsvindt is geen toeval, zegt ze. ‘Er wonen hier wel duizend stadgenoten van Egyptische afkomst.’
Van Dorssen vertelt over de actuele situatie in Egypte die erg zorgelijk is. ‘In februari 2011 vierden veel mensen daar feest,’ zegt Van Dorssen. Ondertussen is ‘Morsi, de leider van de Moslim Broeders, een jaar aan de macht geweest maar na grote demonstraties afgezet door het leger. In de laatste week van mei zijn er weer verkiezingen. Het ziet er naar uit dat voormalig legerleider Sisi gaat winnen. Ondertussen komen er zorgwekkende berichten. Er zijn talloze mensen omgekomen, veel mensen zitten in de gevangenis. Hoe moet het in vredesnaam verder met dit land?’
Er wordt een filmfragment van Al Jazeera vertoond over de slechte toestand van de Egyptische economie. Een voice-over vertelt over de grote inkomensongelijkheid, de grote werkloosheid en de almaar stijgende voedselprijzen.
Bertus Hendriks, oud-medewerker Midden-Oosten van de Wereldomroep, reageert als eerste op het filmpje. Hij komt al in Egypte sinds 1969. ‘De economie herstelt zich pas als de politieke problemen zijn opgelost. De verwachting dat het nu zonder Morsi beter zal gaan met de economie, is niet realistisch. Er is een totale polarisatie van aanhangers van Sisi en aanhangers van de Moslimbroederschap aan het ontstaan. Een sfeer van als je niet voor ons bent, ben je tegen ons,’ zegt Hendriks.
‘Je kunt moslimbroeders terroristen noemen en ze in de gevangenis gooien. Maar Morsi was wel de eerste democratisch gekozen president van Egypte. Ik denk dat Egypte behoefte heeft aan politiek die verzoening tot stand kan brengen, die de islamitische stroming kan incorporeren in het politieke gebouw.’
De tweede reactie op het filmpje komt van Hesham Farid, voorzitter van stichting Egypte In Ons Hart. ‘In Egypte gaan de salarissen jaarlijks vijf procent omhoog, maar de tomaten worden vreemd genoeg ook ieder jaar vijftig procent duurder. Het probleem is niet de zwakke economie maar de corrupte ambtenarij,’ zegt hij. Farid stemde bij de vorige verkiezingen op Morsi, in de huidige context benadrukt hij het belang van samenwerking van de verschillende bevolkingsgroepen. ‘Kopten, moslims, ongelovigen moeten samen de economie er bovenop krijgen.’ Ook waarschuwt hij voor terrorisme dat vanuit Egypte kan overwaaien naar Europa en de Verenigde Staten.
In het tweede filmfragment vertelt een student en moslimbroeder over het probleem dat veel aanhangers van de Moslimbroederschap en andere partijen, niet of nauwelijks opgeleid zijn. ‘Ze stemmen ja of nee omdat ze denken dat God het zo wil. En ze geloven dat de liberale partijen tegen God zijn en de moslimbroeders met God.’
Het derde filmpje dat wordt vertoond gaat over het geweld tegen koptisch orthodoxe christenen in Egypte. Een verbrande koptische kerk in Al-Minya verschijnt in beeld. Een van de christenen in de video zegt ‘Als ik bid, heb ik niet meer het gevoel dat dit mijn land is’.
Emeritus hoogleraar Islamitisch recht en oud-directeur van het Nederlands Instituut in Cairo, Ruud Peters, noemt het ‘een belangwekkende gebeurtenis’ dat de moslimbroeders na de opstand van 25 januari 2011 voor het eerst meededen met de verkiezingen. ‘De moslimbroeders verwierven in de tijd dat ze verboden waren grote aanhang, vooral in de volkswijken, ze verleenden er medische en sociale hulp. Het beeld van de moslimbroeders was dat ze niet zo corrupt waren.’
Volgens Peters hebben de moslimbroeders tijdens hun regeerperiode een aantal fouten gemaakt. ‘Ze schermden zich af, maakten geen plaats voor jongere partijleden en vermeden contact met de seculiere elite. Bovendien probeerden ze zoveel mogelijk mensen op belangrijke posten te krijgen, zonder dat ze naar bekwaamheid keken. Een ander groot probleem was de grondwet die islamitisch moest worden.’ Hij vertelt over Tamarod, een grote volksbeweging die miljoenen handtekeningen verzamelde tegen Morsi, en het leger dat een campagne tegen de moslimbroeders begon. ‘De moslimbroeders werden afgeschilderd als terroristen. Inmiddels is er een legerdictatuur met duizenden politieke gevangenen.’
De vierde spreker, Antonius Abdalla, voert het woord voor de Koptisch Orthodoxe Kerk van de Heilige Maagd Maria in Amsterdam Noord. De laatste tijd groeien moslims en christenen dichter naar elkaar toe, vertelt hij. ‘Het onderdrukken van de kopten is niet voorbehouden aan Morsi, dat gebeurde ook al ten tijde van Mubarak. We willen ons eindelijk Egyptenaar voelen, zonder dat wordt gekeken of we kopt of moslim zijn. We willen dat er geen onderscheid wordt gemaakt tussen Antonius en Mohammed, en dat religie uit het paspoort verdwijnt.’ ‘Mijn moeder gelooft heilig dat generaal Sisi het land zal redden. Haar generatie kan democratie niet meer aanleren, maar ik heb mijn hoop op de jongeren gevestigd,’ zegt Abdalla.
Het laatste filmpje gaat over de uitzichtloze situatie van veel vrouwen in Egypte. Er is sprake van vrouwenbesnijdenis, seksuele intimidatie: tachtig procent van de vrouwen heeft te maken met huiselijk geweld. Bijna de helft van de vrouwen op het platteland is analfabeet, in de stad kan een kwart niet lezen en schrijven.
‘We hoopten dat de revolutie ook de situatie van vrouwen zou veranderen, maar dat is niet gebeurd. Intimidatie en verkrachtingen zijn aan de orde van de dag,’ zegt Abier Mahmoud van Stichting Cleopatra. ‘We willen gelijke rechten, evenveel verdienen. Er is nog nooit een Egyptische vrouw burgemeester geworden. Ik wil het ministerie van Buitenlandse zaken vragen om samen ons land te verbeteren.’ Salwa el Shaer, adviseur vrouwenrechten, sluit zich bij Mahmoud aan. ‘Egyptische vrouwen hebben maar een kleine kans om een leven op te bouwen, ik hoop dat ze het beter krijgen onder de nieuwe president.’
Na de pauze met koffie, thee en Egyptische lekkernijen is de beurt aan het Nederlandse ministerie van Buitenlandse Zaken in Den Haag. Uit de centrale vraag vanavond ‘Egypte hoe verder in vredesnaam?’ spreekt wanhoop en betrokkenheid, zegt Bob Aal, beleidsmedewerker Egypte van het ministerie. Die betrokkenheid wordt gedeeld in de Europese Unie. ‘De hoogste vertegenwoordiger van het buitenlands beleid van de EU, Catherine Ashton was vandaag in Cairo. Van alle landen heeft ze Egypte het vaakst bezocht, na Rusland is het onze grootste buur. We hebben haar gevraagd zich uit te spreken tegen de terreurdaden en mensenrechtenschendingen, zoals het doodvonnis voor 529 moslimbroeders, en de gevangenneming van leiders van de 6-aprilbeweging.’ ‘De regering van Egypte heeft vrij repressieve antiterreurwetten aangenomen, maar is dit de beste manier om terreur aan te pakken? We willen investeren en oproepen tot hervormingen.’
‘Wat kunnen we doen als Nederland? Betrokken zijn bij mensenrechten , één iemand kan al verschil maken, de vrijheid van iedereen telt,’ zegt hij. ‘Het was niet goed onder Morsi, maar het gaat ook nu niet goed, een aantal dingen gaan slechter. Het is daarom belangrijk om ongeacht visie en afkomst wel te gaan stemmen, het is weer een nieuwe kans.’
‘Wat bedoelt u met terrorisme,’ vraagt een man uit het publiek aan spreker Hesham Farid. ‘Het beschadigen van anderen, het vermoorden van mensen,’ antwoordt hij. Een andere bezoeker vraagt naar de herkomst van het filmpje over vrouwenonderdrukking. ‘Ik heb zelf een dochter, een moeder en vrouw en zie deze problemen niet terug.’
Iemand merkt op dat vanavond het onterechte beeld is ontstaan dat Morsi wordt gedemoniseerd. ‘De moslimbroeders moorden, dáárom worden ze berecht. Hier in Nederland zijn de media alleen maar kritisch over het leger, maar in Egypte staat meer dan de helft van de bevolking achter hen.’
‘Er zijn geen simpele oplossingen,’ zegt Bertus Hendriks. ‘De verkiezingen van Morsi in 2012 waren de meest onafhankelijke die er ooit waren. Ik ken de beschuldigingen dat ze zijn vervalst, maar dat denk ik niet, er waren waarnemers bij. De overwinning was maar klein.’
‘Het is heel belangrijk dat mensen zien dat de islam niet de oplossing is, want in de koran staat niets over werkloosheid en armoedebestrijding. Ik vind het jammer dat de moslimbroeders niet langs de democratische weg zijn verdwenen, die kans is nu gemist, democratie is ‘leren door te doen’. Alleen in het uiterste geval kun je ingrijpen, ik denk dat het heel gevaarlijk is om een groot deel van het electoraat af te schilderen als terroristen.’
Antonius Abdulla: ‘De problemen van christenen zijn wel degelijk heel groot, vrouwen worden onderdrukt, ik ben dagelijks bang dat mijn vriendin die journalist is in Egypte iets overkomt.’ Hij verwijst naar de man uit de zaal die eerder het vrouwenfilmpje in twijfel trok. “Die problemen zijn er, we moeten ze niet wegwuiven maar zeggen hoe het beter kan en het beter maken.’
Hesham Farid komt tot slot terug op het filmpje over religie waarin een afgebrande kerk was te zien. ‘Er zijn meer dan zeventig kerken afgebrand. Het leger heeft beloofd ze weer op te bouwen, inmiddels zijn er zeventien herbouwd,’ zegt hij ‘Laten we zorgen dat alle mensen, alle minderheden beschermd worden door de wet en de sharia. Die opmerking van de man die zei dat hij niet meer het gevoel heeft dat Egypte zijn land is, dat raakte me heel diep.’
De avond wordt afgesloten met een optreden van de Noord Amsterdamse rapper Lamyn Belgaroui en een prachtige traditionele soefi-dans van de Egyptische dansgroep Baladi.
De conclusies van vanavond nog eens op een rij:
- We moeten de problematiek in Egypte in alle ernst onder ogen zien. Die geldt de toestand van de politieke stabiliteit, de economie, de democratie en de fundamentele mensenrechten. Die geldt ook de toestand van de vrouwenrechten, welke soms nog wordt gerelativeerd en goedgepraat.
- Het is belangrijk goede en objectieve informatie te blijven verzamelen over deze terreinen en daarover te blijven discussiëren onder elkaar, zowel in Egypte als in Nederland.
- Egypte heeft grote behoefte aan investeringen. Deze kunnen en moeten worden gekoppeld aan hervormingen ten behoeve van een inclusieve vorm van democratie en respect voor de mensenrechten.
- Vanuit Nederland kan worden bijgedragen aan sociale en humanitaire hulp-projecten ten behoeve van mensen in Egypte. Dit vanuit eenzelfde mentaliteit. Onze betrokkenheid bij de toestand van de fundamentele mensenrechten in Egypte blijft nodig.
Verslag: Mariska Jansen
Foto's: Theo van Kampen